Л.Н. Толстойн “Хаджи-Мурат” ба болон зохёолнууд буряад хэлэн дээрэ


Л.Н. Толстойн “Хаджи-Мурат” ба болон зохёолнууд буряад хэлэн дээрэ

img209

Лев Николаевич Толстой бүхы дэлхэйн эгээл суутай, мэдээжэ уран зохёолшодой нэгэн. Тэрэнэй зохёолнууд ородой дэлхэйн литературын алтан жасада хэтэ мүнхэдөө үлэнхэй. Лев Николаевичай номууд олон миллион хэһэгээр хэдэн олон хэлэн дээрэ хэблэгдэһэн түүхэтэй. Буряад хэлэн дээрэ оршуулагдахадаа, гансашье амяараа ном боложо гараа бэшэ, харин элдэб журнал, суглуулбаринууд болон һургуулиин учебнигууд соо олоороо толилогдоһон юм. Үндэһэтэнэй номой сангай хизаар ороноо шэнжэлэлгын таһагта иимэ номуудые хаража, уншажа  болоно.

1934 ондо “Хүсэл баалалтаһаа шанга” гэһэн ном лата үзэг дээрэ барлагдаһан байна. Оршуулагшань Ч. Базарон. Удаань 1938 ондо уран зохёолшын аяар гурбан ном хэблэгдээ: “Гурбан баабгай”, “Баснинууд”,  “Бишыхан  үхибүүдтэ”. “Бишыхан үхибүүдтэ” гэһэн ном соохи багашуулда зорюулһан рассказуудыень ород хэлэнһээ Радна Батуева оршуулаа. “Баснинууд” соонь “Нугаһан, нара хоёр”, “Боргооһон, арсалан хоёр”, “Нохой ба тэрээнэй һүүдэр”, “Һармагшан, гороохо хоёр”, “Шандаганууд ба баханууд”, “Амбаар дорохи хулгана”, “Үнэгэн”, “Эхэ тахяа ба ангаахайнууд”, “Туунууд ба тагтаанууд” гэһэн һонин баснинууд оронхой.

  • ондо буряадай элитэ поэтессэ Ц.-Д. Дондоковагай оршуулhaн «Рассказууд» гэжэ ном табан мянган хэһэгээр хэблэгдээ. Тэрэ ном дотор үхибүүдтэ ехэ һонирхолтой “Яһахан”, “Бишы­хан басаган ба һархяаг”, “Акула”, “Һүрэлгэ”, “Пожарна нохойнууд”, “Филиппхэн”, “Арсалан ба хаб нохой”, “Заан”, “Ой соо залинта аадарта сохюулһанайнгаа тухай хүбүүнэй хөөрөөн” гэхэ мэтэ расска­зууд оробо.
  • ондо поэт Чимит Цыдендамбаевай оршуулһан гушаад гаран баснинууд тусхай «Баснинууд» гэһэн нэрэтэй ном болгогдожо хэблэгдээ һэн. Уран зурааша А. А. Окладников энэ ном шэмэглэн гоёогоо.

Бүгэдэндэ мэдээжэ “Хаджи-Мурат” гэжэ зохёолынь Ц.  О. Очиров оршуулжа, 1949  ондо  ном болгожо гаргаа.

Л. Н. Тол­стойн найруулһан ород арадай онтохонуудыень Ц. Цыбиков оршуулжа, “Миисгэй ба үнэгэн” гэжэ гаршагтай ном болгон 1951 ондо хэблэбэ. Энэ ном соонь “Һамарта ошоһон ямаан бусабагүй”, “Үнэгэн ба шандаган”, “Шоно ба эшэгэд”, “Мүргэлдөөшэ ямаан”, “Үнэгэн ба шоно”, “Боро духата-миисгэй”, “Тэхэ ба хуса”, “Миисгэй ба үнэгэн”, “Үнэгэн ба хабшаахай” гэһэн һонин онтохонууд оруулагдаба.

1953 ондо ородой агууехэ зохёолшын ан арьяатанда зорюулһан һонирхолтой баснинууд болон рассказуудыень Б. Санжин оршуулжа, “Хоёр нүхэд” гэһэн нэрэтэйгээр ном болгожо хэблэлһээ гаргаа. Г. Никольский шэмэглэн гоёожо, тус номые үшөө һонин болгобо.

Һургуулиин нaһa гүйсөөгүй үхибүүдтэ зорюулагдаһан рассказуудһаа ба мэдээжэ “Гурбан баабгай” гэһэн онтохонһоо бүридэһэн, М. Будаева-Улановагай оршуулһан “Гурбан баабгай” гэжэ ном уран гоёор шэмэглэгдэжэ, хоёр мянган хэһэгээр 1956  ондо  хэблэгдээ.

1973 ондо “Севастополь тухай хөөрөөн” гэһэн ном гараа. Ородһоо Д. Дугаров оршуулба, В. Высоцкий шэмэглэн зураба. Автор гурбан хөөрөөгөөрөө эхэ орондоо инаг дуратай байһанаа, дайсадтай тэмсэжэ байһан арадай баатаршалга, тэрэ сагай түүхэ бодото дээрэнь зураглан харуулба.

1974 ондо уран зохёолшын хоёр номуудынь оршуулагдан гараба.  “Хасагууд. Кавказай повесть (1852-1862)” — оршуулагшань Вл. Намсараев, “Үхибүүдтэ” – оршуулагшань уран зохёолшо Б. Санжин. “Үхибүүдтэ” гэжэ нэрлэгдэһэн согсолбори соонь мэдээжэ рассказууд, баснинууд онтохонууд оробо.

“Хасагууд” гэһэн ном соонь Кавказай хада уулын үзэсхэлэнтэ һайхан байгаали, тэндэхи хүн зонойнь ажабайдал зураглан харуулһан зохёол болоно.  Толстойн Кавказ тухай бэшэһэн зохёолнууд сооһоо “Хасагууд”, “Хаджи-Мурат” гэһэн туужанууд эгээл эрхимэй дээжэ гэжэ тоологдоно.

Иигэжэ буряад арад түрэлхи хэлэн дээрэ агуу зохёолшо Толстойн зохёолнуудые уншаха, шудалха, магтан дуулаха аргатай болоо һэн.







Яндекс.Метрика